Terminarz XXXIV Olimpiady Filozoficznej:
30.11.2021 r. – termin składania prac etapu szkolnego
14.02.2022 r. – termin zawodów okręgowych
23.04.2022 r. – termin zawodów centralnych

I. Tematyka eliminacji zawodów pierwszego stopnia

TEMATY PRAC PISEMNYCH ETAPU SZKOLNEGO XXXIV OLIMPIADY FILOZOFICZNEJ

1. Kiedy i w jaki sposób indywidualne prawa (prawa człowieka) mogą zagrażać zdrowiu publicznemu?

Opiekun naukowy: prof. dr hab. Agnieszka Nogal

2. Czy poznanie może odbywać się niezależnie od ciała? Rola ciała w poznaniu w świetle filozofii i badań kognitywistycznych

Opiekun naukowy: dr Katarzyna Kuś

3. Jak filozofia rozumie społeczne oddziaływanie sztuki ?

Opiekun naukowy: dr hab. Mateusz Salwa

4. Czy rozwój sztucznej inteligencji przyczynia się do zepsucia, czy do poprawy obyczajów?

Opiekun naukowy: dr Bartosz Działoszyński

5. Unde malum? Filozofowie starożytni o źródłach zła fizycznego i moralnego. Przedstaw na wybranych przykładach

Opiekun naukowy: dr hab. Tomasz Tiuryn

6. Czym jest pewność w poznaniu? Rozwiń temat w nawiązaniu do twórczości Leszka Kołakowskiego

Prace podejmujące to zagadnienie biorą udział w konkursie o nagrodę im Leszka Kołakowskiego. Regulamin konkursu dostępny na stronie Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Opiekun naukowy: prof. dr hab. Barbara Markiewicz

7. Jaka jest rola metafor w poznaniu codziennym, naukowym i filozoficznym?

Opiekun naukowy: dr hab. Tomasz Puczyłowski

8. Kiedy przyroda może być kontemplowana jako „czysty podmiot, myślące i czujące zwierciadło”? Odpowiedz odwołując się do twórczości Henryka Elzenberga

Prace podejmujące to zagadnienie mają szansę na uzyskanie nagrody specjalnej ufundowanej przez Instytut Filozofii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Opiekun naukowy: dr hab., prof. Kinga Kaśkiewicz

9. Jaką rolę, według filozofów, odgrywa egoizm w porządku historii?

Opiekun naukowy: dr hab. Jakub Szczepański

10. Czy i w jaki sposób zmieniał się historycznie obraz Sokratesa jako filozofa?

Opiekun naukowy: dr hab. Krzysztof Łapiński

11. Czy można usprawiedliwić przemoc w polityce? Czy możliwa jest polityka bez przemocy? Rozwiń zagadnienie odwołując się do znanych Ci koncepcji filozoficznych

Opiekun naukowy: dr hab. Rafał Wonicki

REGULAMIN OLIMPIADY, TEMATYKA ELIMINACJI, WSKAZÓWKI BIBLIOGRAFICZNE I ADRESY KOMITETÓW OKRĘGOWYCH ZNAJDUJĄ SIĘ W BIULETYNIE „OLIMPIADA FILOZOFICZNA” ORAZ W INTERNECIE: www.ptfilozofia.pl

Sugestie bibliograficzne:

Ad. 1: Agamben G.(2008), Homo sacer: suwerenna władza i nagie życie, przeł. Nowak P., Pruszyński i S-ka, Warszawa

Andrzejczuk R. (2002), Ewolucja treści praw człowieka, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 4, s. 219–241; Arendt H.(1993), Korzenie totalitaryzmu, Niezależna Oficyna Wydawnicza; Complak K. (2006), Zasada ochrony godności człowieka normatywnym nakazem obowiązującym prawodawców i organy stosujące prawo , w: L. Wiśniewski (red.), Wolności i prawa jednostki oraz ich gwarancje w praktyce, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, s. 7–20; Lemke T. (2010), Biopolityka, Przeł. Dominiak T., Wydawnictwo Sic!, Warszawa.

Ad. 2: Clark, D. J. Chalmers, Umysł rozszerzony, przeł. M. Miłkowski, w: Analityczna metafizyka umysłu, pod red. M Miłkowski, R. Poczobut, Warszawa 2008; Condillac, E., B., Traktat o wrażeniach, PWN (dowolne wydanie); Damasio, A., R., (2000) Tajemnica świadomości. Ciało i emocje współtworzą świadomość, tł. M. Karpiński, Poznań; Descartes, R.Medytacje o pierwszej filozofii (dowolne wydanie); Husserl E., Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii, księga II, przeł. D. Gierulanka, Warszawa 1975; Lakoff, G., Johnson, M..Metafory w naszym życiu. (dowolne wydanie); Merleau-Ponty, M., Fenomenologia percepcji, przeł. M. Kowalska, J. Migasiński. Aletheia, Warszawa 2001; Platon, Fedon (dowolne wydanie); Sekstus Empiryk, Zarysy Pyrrońskie, księga I (dowolne wydanie); Wilson, A. D., & Golonka, S. (2014). Ucieleśnienie poznania to nie to, co myślisz.Avant, 5(1), 21-56; Winkielman, P., Niedenthal, P.,Ucieleśniony emocjonalny umysł społeczny. [w:] Psychologia poznania społecznego: Nowe idee, red. M. Ko|a, M. Kossowska, PWN, Warszawa 2009.

Ad. 3: C. Bishop, Sztuczne piekła, przeł. J. Staniszewski, Warszawa 2015; N. Bourriaud, Estetyka relacyjna, przeł. Ł. Białkowski, Kraków 2015; J. Ranciere, Estetyka jako polityka, przeł. J. Kutyła, P. Mościcki, Warszawa 2007; K. Sienkiewicz,Zatańczą ci, co drżeli: polska sztuka krytyczna, Kraków 2014;Skuteczność sztuki, red. T. Załuski, Łódź 2014; Sztuka ze społecznością, red. J. Wójcik, I. Stokfiszewski, I. Jasińska, Warszawa 20184; H. Taborska, Współczesna sztuka publiczna: dzieła i problemy, Warszawa 1996;

Ad. 4: J.J. Rousseau, Rozprawa o naukach i sztukach, w: tegoż,Trzy rozprawy z filozofii społecznej; J. Kaplan, Sztuczna inteligencja. Co każdy powinien wiedzieć, PWN 2019; A. Przegalińska, P. Oksanowicz, Sztuczna inteligencja. Nieludzka, arcyludzka, Znak 2020; Spotlight on Artificial Intelligence and Freedom of Expression (dokument OBWE), https://www.osce.org/files/f/documents/9/f/456319_0.pdf ; M. Bilewicz et al., Artificial intelligence against hate…, https://www.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/05/artykul-prof.-bilewicza.pdf .

Ad.5: Platon, Państwo, ks. X, 614B–620D (mit Era); Fajdros, 245D–249D (upadek duszy); Timajos 28A–42E (utworzenie świata i duszy); Arystoteles, Etyka nikomachejska, VII.1-4 (; Epikur,List do Menoikeusa; Epiktet, Diatryby II.16;Encheiridion; Seneka, O opatrzności, w: Pisma filozoficzne; św. Augustyn, O wolnej woli, ks. I, ks. II, r. 47-54; ks. III; Wyznania, ks. II, r. 4-10; VIII, r. 7-12; Plotyn, Enneady I.8; Tomasz z Akwinu,Kwestie dyskutowane o złu, kwestia 1, artykuł 1, w: Edukacja Filozoficzna 71/2021 ( http://www.edukacja-filozoficzna.uw.edu.pl/nr-712021/ ); Inspiracje: Zło, numer czasopisma „Filozofuj!” 5(35)/2020 ( https://filozofuj.eu/wp-content/uploads/2020/08/fi035_net.pdf ).

Ad. 6: L. Kołakowski, Husserl i poszukiwanie pewności; L. Kołakowski,Nieracjonalność racjonalizmu [w:]Pochwała niekonsekwencji t. 2; L. Kołakowski,Prawda i prawdomówność jako wartości kultury [w:] Kultura i fetysze; Epistemologiczny sens etiologii wiedzy, Fabula mundi i nos Kleopatry [w:] Czy diabeł może być zbawiony? (różne wydania)

Ad. 7: Arendt, H. (1979), Filozofia i metafora, „Teksty : teoria literatury, krytyka, interpretacja” 47(5), s. 167-187 https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Teksty_teoria_literatury_krytyka_interpretacja/Teksty_teoria_literatury_krytyka_interpretacja-r1979-t-n5_(47)/Teksty_teoria_literatury_krytyka_interpretacja-r1979-t-n5_(47)-s167-187/Teksty_teoria_literatury_krytyka_interpretacja-r1979-t-n5_(47)-s167-187.pdf ; Bartkowiak K. (2012), Davidson i Rorty o metaforze, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 81(1), s. 221-236. DOI: 10.2478/v10271-012-0014-5

Gołębiewska M. (2017), Koncepcje metafory i metaforyzacji a pojęcie – komentarz do stanu badań , „IDEA. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych”, 29/2 https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/6888/1/Idea_29_2_2017_M_Golebiewska_Koncepcje_metafory_i_metaforyzacji_a_pojecie.pdf ; Grice H. P. (1980), Logika a konwersacja, przeł. B. Stanosz, [w:] B. Stanosz (red.), Język w świetle nauki, Warszawa 1980, s. 91 – 114; Lakoff G., Johnson M. (1988), Metafory w naszym życiu, przeł. T. Krzeszowski, Warszawa 1988; Łukasiewicz D. (2011), Analiza i egzystencja w ujęciu Tadeusza Czeżowskiego i Mariana Przełęckiego , „Analiza i Egzystencja” 15, s. 11-25 https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Analiza_i_Egzystencja/Analiza_i_Egzystencja-r2011-t15/Analiza_i_Egzystencja-r2011-t15-s11-25/Analiza_i_Egzystencja-r2011-t15-s11-25.pdf ; Maciaszek J. (2016),Przyczynowa teoria metafory na tle filozofii Donalda Davidsona , „Studia Semiotyczne” 30 (1), s. 43-70 http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-681c0a8d-ac96-48da-8c68-0aa8179e989b

Nowaczyk A. (2000), Dosłowność, metafora i nonsens w filozofii , [w:] J. Pelc (red.) Język współczesnej humanistyki, BMS, Warszawa 2000, s. 207 – 222. http://www.filozof.uni.lodz.pl/prac/an/teksty/04.Dos%C5%82owno%C5%9B%C4%87%20%20metafora%20i%20nonsens%20w%20filozofii.pdf ; Przełęcki M. (1996), Poza granicami nauki, Warszawa: Polskie Towarzystwo Semiotyczne

Tokarz M. (2000), Podstawowe założenia teorii metafory Lakoffa i Johnsona, „Nowa Krytyka” 11, 253-261 https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Nowa_Krytyka/Nowa_Krytyka-r2000-t11/Nowa_Krytyka-r2000-t11-s253-261/Nowa_Krytyka-r2000-t11-s253-261.pdf ; Woleński J. (1996), Sens i nonsens w filozofii, [w:] tenże, W stronę logiki, Kraków: Aureus, s. 342–353.

Ad. 8: H. Elzenberg, Przeżycia związane z przyrodą, w: tegoż,Pisma estetyczne, s. 147-160, Lublin 1999; H. Elzenberg Kłopot z istnieniem: aforyzmy z porządku czasu, s. 165-167, Kraków 1994; W. Tyburski, Ekoestetyka, w: tegoż Dyscypliny humanistyczne i ekologia, s. 171-220.

Ad. 9: Immanuel Kant, Idea powszechnej historii w aspekcie kosmopolitycznym, przeł. M. Żelazny, różne wydania;
Immanuel Kant, Odpowiedź na pytanie, czym jest Oświecenie?, przeł. T. Kupś, różne wydania; Adam Smith, Badania Nad Naturą i Przyczynami Bogactwa Narodów, t. II, ks. IV, rozdz. II, przeł. A. Prejbisz, Warszawa 2007; G. W. Hegel, Wykłady z filozofii dziejów, Tom I, wstęp, przeł. J. Grabowski, A. Landman, Warszawa 1958; Zbigniew Kuderowicz, Filozofia Dziejów, Warszawa 1983.

Ad. 10: Platon, Obrona Sokratesa (różne wydania); Platon, Uczta (różne wydania); Platon, Fedon (różne wydania); P. Hadot,Postać Sokratesa, w: P. Hadot, Filozofia jako ćwiczenie duchowe, przeł. P. Domański, Warszawa 2003, s. 97-140 lub P. Hadot, Czym jest filozofia starożytna, przeł. P. Domański, Warszawa 2000, s. 49-82; J. Domański, Scholastyczne i humanistyczne pojęcie filozofii, Kęty 2005, s. 50-63; W. Guthrie, Sokrates, przeł. K. Łapiński, S. Żuławski, Warszawa 2000.

Ad. 11: Adorno T., Horkheimer M., Dialektyka oświecenia, tłum. M. Łukaszewicz. Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 1994, rozdział „Żywioły antysemityzmu. Granice oświecenia”; Agamben, Homo Sacer, część III, Pruszyński i S-ka, Warszawa 2008; Arendt, O przemocy. Nieposłuszeństwo obywatelskie, Aletheia, Warszawa 1999; Barradori G., Filozofia w czasach terroru, tłum. A. Karalus i inni, WAiP, Warszawa 2008; Foucault M., Rządomyślność w : Filozofia, historia, polityka. Wybór pism, tłum. D Leszczyński, L. Rasiński, PWN, Warszawa-Wrocław 2000; Hobbes Th., Lewiatan, ks. XVI-XXI (każde wydanie); Kant I., O porzekadle. Do wiecznego pokoju, tłum. M. Żelazny, Wydawnictwo COMER, Toruń 1995; Lazari-Pawłowska I., Gandhi, Warszawa 1967.; Machiavelli N., Książę (każde wydanie); Mouffe Ch., Polityczność, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2008, s. 50-106; Schmitt C., Pojęcie polityczności w: Teologia polityczna i inne pisma; Aletheia 2012, s. 245-315; Sorel G., Rozważania o przemocy, tłum. M. J. Mosakowski, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2014, rozdział VI; Tomasz z Akwinu, Zagadnienie 40, O wojnie w: Suma teologiczna, tłum. A. Głażewski, Londyn 1967 (lub każde inne wydanie); Žižek S., Przemoc. Sześć spojrzeń z ukosa, tłum. A. Górny. Wydawnictwo Muza, 2010.

Przedstawione powyżej sugestie bibliograficzne mają charakter pomocniczych wskazań i nie stanowią katalogu źródeł, do których obowiązkowo należy odwołać się w pracy. Zachęcamy także do własnych poszukiwań filozoficznych inspiracji!

***

Zawody pierwszego stopnia (etap szkolny) polegają na napisaniu przez uczestników jednej obszernej pracy na temat wybrany spośród zestawu zaproponowanego przez Komitet Główny OF. Zestaw ten zostaje przygotowany na podstawie propozycji przedstawionych przez ekspertów z różnych dziedzin filozofii.

Tematy mają charakter problemowy, wymagający samodzielności w ich rozwinięciu i interdyscyplinarnego podejścia. Do każdego tematu (KG OF proponuje ich od siedmiu do dziesięciu) dołączona jest literatura pomocnicza, która stanowi wstępną propozycję interpretacji tematu. Nie jest to jednak literatura obowiązująca, dlatego uczestnicy mogą odwołać się do innych źródeł. Celem na tym etapie jest ukazanie uczestnikom związków pomiędzy filozofią a nauką, życiem społecznym, kulturowym, politycznym wraz z wiodącymi problemami współczesności. Na przygotowanie pracy uczeń ma 3 miesiące (od września do końca listopada).

Na tym etapie uczestnik Olimpiady Filozoficznej, przygotowując pracę pisemną, nabywa i rozwija takie umiejętności, jak:

– poszukiwanie i wykorzystywanie literatury przedmiotu oraz literatury poszerzającej,

– jasne formułowanie tez i własnego stanowiska,

– kompetentne odwoływanie się do poglądów filozoficznych,

– wybór strategii argumentacyjnej, czyli trafności uzasadniania własnych twierdzeń przez odwołanie się do tekstu źródłowego, literatury pomocniczej (cytat) lub na podstawie logicznego wywodu,

– formalne przygotowanie pracy (przejrzysta kompozycja, sporządzenie bibliografii przedmiotu).

W pracy pisemnej na tym etapie uczeń prezentuje:

– wiedzę z zakresu określonego tematem pracy,

– umiejętność posługiwania się pojęciami filozoficznymi,

– pewien stopień oryginalności w ujęciu tematu,

– spójność przedstawionej argumentacji,

– poprawność językową.

Egzamin na drugim etapie polega na napisaniu eseju, którego tematem jest zaproponowany do wyboru (spośród trzech) cytat oraz na rozwiązaniu testu, składającego się z zadań wielokrotnego wyboru i pytań otwartych. Tematy pracy pisemnej i testu formułowane są na podstawie niżej wymienionych zagadnień wyjściowych ujętych w cztery bloki tematyczne.

Poza wymienionymi szczegółowymi zagadnieniami problemowymi, zakłada się tu:

– wiedzę z zakresu dyscyplin filozoficznych (ontologia/metafizyka, epistemologia, aksjologia, etyka, estetyka, antropologia filozoficzna, filozofia nauki, filozofia kultury, filozofia religii, filozofia polityki, logika, historia filozofii)

– wiedzę dotyczącą problemów filozoficznych (podstawowe pytania związane z poszczególnymi dyscyplinami filozoficznymi, których wybrane przykłady wskazane są w blokach tematycznych)

– wiedzę ogólną na temat historii, kultury i religii, ze szczególnym uwzględnieniem cywilizacji zachodniej

1. Filozofia w epoce przedsokratejskiej (Tales z Miletu, Anaksymander, Anaksymenes, Heraklit z Efezu, pitagorejczycy, Parmenides z Elei, Zenon z Elei, Leucyp, Demokryt z Abdery, Empedokles) ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: arche, logos, harmonia, kosmos, miłość, problem tożsamości i zmienności bytu (wariabilizm).

2. Filozofia Sokratesa i działalność sofistów ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: spór w wymiarze epistemologicznym (obiektywizm – subiektywizm, absolutyzm – relatywizm) oraz etycznym (absolutyzm – relatywizm etyczny), intelektualizm etyczny, koncepcje polityczne i estetyczne sofistów.

3. Filozofia Platona oraz neoplatonizm (Filon z Aleksandrii, Plotyn) ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: teoria idei (idealizm), koncepcja poznania, państwa, piękna, przyjaźni i miłości, uzgodnienie doktryny stworzenia z platonizmem, emanacjonizm, mistycyzm.

4. Filozofia Arystotelesa ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: realizm, empiryzm, koncepcja filozofii pierwszej i filozofii praktycznej, podstawowe zagadnienia etyczne, wspólnota polityczna i formy ustrojowe, koncepcja sztuki.

5. Starożytne koncepcje etyczne (epikureizm, stoicyzm, pirronizm i cynizm) oraz wspierające je założenia ontologiczne i antropologiczne, ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: koncepcje szczęścia, koncepcja natury i miejsca człowieka w świecie, problem naturalizmu, ćwiczenia duchowe, stanowisko kosmopolityzmu, argumenty sceptyków przeciw pewności poznania (tzw. tropy septyckie).

6. Filozofia św. Augustyna ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: łaska, predestynacja, koncepcja duszy i poznania, koncepcja stworzenia świata i koncepcja dziejów, problem czasu, problem grzechu pierworodnego.

7. Filozofia św. Tomasza ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: koncepcja bytu, człowieka i społeczeństwa, dowody na istnienie Boga (w tym polemika z dowodem ontologicznym Św. Anzelma), rodzaje praw, etyka cnót, koncepcja państwa i typów ustrojów.

8. Problemy filozofii średniowiecznej ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: postawa credo quia absurdum i credo ut intelligam, dwie drogi św. Tomasza, spór o uniwersalia (skrajny realizm pojęciowy, umiarkowany realizm pojęciowy, konceptualizm, nominalizm).

9. Filozofia przełomu średniowiecza i nowożytności ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: indukcja, koncepcja nowożytnej nauki (F. Bacon), koncepcja państwa (N. Machiavelli), utopie społeczne (T. Morus, F. Bacon).

Św. Anzelm, Proslogion (r. 2);

Arystoteles, Etyka Nikomachejska (ks. I, r. 1, 2, 4, 5, 7, 9-11, 13), Metafizyka (IV, par. 1-2, E), Poetyka;

Św. Augustyn, Państwo Boże (17, 19), Wyznania (11);

Marek Aureliusz, Rozmyślania (II, V);

Epikur, List do Menoikeusa;

Machiavelli, Książę (XV-XXVI);

Platon, Fedon, Faidros, Uczta, Timajos, Obrona Sokratesa, Państwo, (Ks.VII), Uczta;

Sekstus Empiryk, Zarysy pirrońskie (Księga I, Księga II, p. 3-10, Księga III, p. 21-24);

Św. Tomasz, Byt i istota (Wstęp, I, IV),Suma filozoficzna (Contra Gentiles: I, III, VII), Suma teologii (cz. I, kom. I – III).

11. Nowożytny racjonalizm i jego krytycy (R. Descartes, B. Spinoza, G.W. Leibniz, B. Pascal) ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: dedukcja, sceptycyzm metodyczny, dualizm, monizm, pluralizm, metoda more geometrico, koncepcja panlogicyzmu, monadologia, teodycea, kondycja człowieka, zakład Pascala, problem racjonalizmu, problem psychofizyczny.

12. Empiryzm angielski ( J. Locke, G. Berkeley, D. Hume) ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: empiryzm, koncepcja doświadczenia, krytyka natywizmu, problem solipsyzmu i substancji, nowożytny sceptycyzm i jego konsekwencje etyczne.

13. Myśl francuskiego Oświecenia (Wolter, J. O. de La Mettrie) ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: prawo natury, rola rozumu, idea tolerancji, stanowisko naturalizmu, problem związku ciała i umysłu.

14. Nowożytne koncepcje państwa ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: prawo natury, koncepcja umowy społecznej (T. Hobbes, J. Locke, J.J. Rousseau), problem źródeł legitymizacji państwa.

15. Filozofia I. Kanta ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: spór między racjonalistami i empirystami, zagadnienie fenomenów i noumenów, formy naoczności, kategorie intelektu (przyczynowość, substancja), idee czystego rozumu, etyka obowiązku, idea oświecenia i postępu.

16. Filozofia dziejów (G. W. F. Hegel, A. Comte) ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: idealizm obiektywny, dialektyka, historiozofia. pozytywizm, problem postępu, problem podziału nauk ścisłych, krytyka filozofii.

17. Polski mesjanizm (J.M. Hoene-Wroński, A.Cieszkowski, A. Mickiewicz) ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: moralny wymiar dziejów, znaczenie pamięci, koncepcja narodu, filozofia czynu.

18. Filozoficzne koncepcje społeczeństwa (E. Burke, K. Marks, J.S. Mill) ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: konserwatyzm, tradycja, materializm historyczny, alienacja, problem walki klas, utylitaryzm, liberalizm, indywidualizm, problem sprawiedliwości społecznej, problem wolności słowa.

19. Filozofia życia (A. Schopenhauer, F. Nietzsche) ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: woluntaryzm, pesymizm, witalizm, nihilizm, postawa apollińska i dionizyjska, resentyment.

20. Pragmatyzm i neopragmatyzm (W. James, R. Rorty) ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: teoria prawdy, znaczenie praktyki, względność wiedzy, ponowoczesna koncepcja człowieka i społeczeństwa.

G. Berkeley, Traktat o zasadach poznania (I);

August Cieszkowski, Ojcze-nasz;

R. Descartes, Medytacje o pierwszej filozofii (I-III), Rozprawa o metodzie;

G.W.F. Hegel, Wykłady z filozofii dziejów (Wstęp);

T. Hobbes, Lewiatan (II);

D. Hume, Traktat o naturze ludzkiej (I, 1, 3);

W. James, Pragmatyzm (I, VI);

I. Kant, Prolegomena (1-3, 5, 14-39, 56-60), Uzasadnienie metafizyki moralności (r. I, II);

J. Locke, Dwa traktaty o rządzie (ks. II, r. II, III, V, VII, IX, XIX), Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego (I);

K. Marks, Przedmowa do Przyczynku do krytyki ekonomii politycznej;

J. S. Mill, O wolności (r. I, II), Utylitaryzm (r. II);

F. Nietzsche, Tako rzecze Zaratustra (O nadczłowieku i o ostatnim człowieku, O trzech przemianach, Pielgrzym, O trzech złach), Z genealogii moralności (Przedmowa, I);

B. Pascal, Myśli (84, 180, 255, 257, 258, 263-265, 335, 451, 461, 470, 477, 481, 479 – nr według układu J. Chevaliera);

J.J. Rousseau, Umowa społeczna (I);

A. Schopenhauer, Świat jako wola i przedstawienie (I, ks. 1,2);

R. Rorty, Przygodność, ironia, solidarność (część I: Przygodność);

Wolter, Traktat o tolerancji (Przedmowa, r. 5, 6, 11, 15, 17, 18, 20-22).

21. Filozofia analityczna i filozofia języka (E. Moore, B. Russell, Koło Wiedeńskie, L. Wittgenstein) ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: problem pewności wiedzy, filozofia języka, atomizm logiczny, teoria typów logicznych, fizykalizm, krytyka metafizyki, koncepcja gier językowych.

22. Fenomenologia (E. Husserl, M. Scheler, R. Ingarden) ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: koncepcja intencjonalności, metoda fenomenologiczna, aksjologia, resentyment, natura człowieka i jego odpowiedzialność, koncepcja dzieła sztuki.

23. Szkoła Lwowsko-Warszawska (K. Twardowski, K. Ajdukiewicz, T. Kotarbiński) ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: konwencjonalizm, koncepcja języka jednoznacznego, reizm, koncepcja etyki niezależnej, krytyka relatywizmu.

24. Filozoficzne znaczenie odkrycia nieświadomości (Z. Freud, E. Fromm) ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: koncepcja człowieka i kultury, modus bycia i modus posiadania, koncepcja humanizmu, koncepcja wolności, problem autorytaryzmu.

25. Filozofia chrześcijańska (E. Mounier, J. Maritain, K. Wojtyła) ze szczególnym uwzględnieniem następujących problemów i zagadnień: koncepcja osoby, koncepcja humanizmu integralnego, związek miłości i odpowiedzialności, krytyka współczesnej kultury.

26. Egzystencjalizm (S. Kierkegaard, J.-P. Sartre, A. Camus, K. Jaspers) ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: różne ujęcia egzystencji, problem sensu wolności, koncepcja człowieka absurdalnego i człowieka zbuntowanego, sytuacje graniczne.

27. Hermeneutyka i filozofia dialogu (G. Gadamer, M. Buber, J. Tischner) ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: koncepcja przedsądów, znaczenie języka (mowy), spotkanie, problem stosunku kolektywizmu, indywidualizmu i wspólnotowości, filozofia dramatu .

28. Współczesna myśl polityczna (H. Arendt, J. Rawls, M. Oakeshott) ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: problematyka totalitaryzmu, kondycja ludzka, problem sprawiedliwości społecznej, koncepcja liberalizmu proceduralnego, ideologia konserwatyzmu, krytyka racjonalności.

29. Współczesna myśl społeczna (J. Ortega y Gasset, H. Marcuse, Z. Bauman) ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i problemów: krytyka społeczeństwa masowego, koncepcja człowieka jednowymiarowego, problem społeczeństwa postindustrialnego, koncepcja płynnej nowoczesności.

Z. Bauman, Płynna nowoczesność;

M. Buber, Ja i Ty (Wstęp, r. Ja i Ty);

A. Camus, Mit Syzyfa (Rozumowanie absurdalne, Mit Syzyfa), Człowiek zbuntowany (cz. I, V);

E. Fromm, Ucieczka od wolności (V-VII);

H. G. Gadamer, Język i rozumienie (r. Granice języka);

R. Ingarden, Książeczka o człowieku (O odpowiedzialności i jej podstawach ontycznych);

S. Kierkegaard, Bojaźń i drżenie (Pochwała Abrahama, Problemat III);

J. Maritain, Humanizm integralny (Wstęp, r. I par 3-4, r. VII);

E. Mounier, Co to jest personalizm? (r. Co to jest personalizm?);

J. Ortega y Gasset, Bunt mas (cz. I, 1-6);

M. Scheler, Resentyment a moralność (II-III);

M. Schlick, Nowa filozofia doświadczenia,

Ch. Taylor, Etyka autentyczności;

J. Tischner, O człowieku. Wybór pism filozoficznych (Struktura dramatu, Agatologia);

L. Wittgenstein, Tractatus logico-philosophicus, Dociekania filozoficzne (par. 11, 14, 23, 31-32, 36, 50, 60, 66, 78-79, 97, 119, 132);

K. Wojtyła, Osoba i czyn, (Wstęp cz. IV), Miłość i odpowiedzialność (r. Osoba a miłość, części: Analiza metafizyczna miłości oraz Analiza etyczna miłości);

1. Problem definicji i definiowania ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień i umiejętności: rozpoznawania i budowania definicji realnej, nominalnej, sprawozdawczej, projektującej, regulującej, schematu definicji klasycznej, wskazywania błędów w definiowaniu.

2. Typy rozumowań i błędy w rozumowaniach ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień: reguły wnioskowania dedukcyjnego, błędy we wnioskowaniach subiektywnie pewnych (materialne i formalne), reguły wnioskowań uprawdopodobniających (kanony indukcji Bacona-Milla, wnioskowanie przez analogię).

3. Podział logiczny i typologie ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień: warunki poprawności podziału logicznego, klasyfikacji, odróżnianie typologii od podziału logicznego.

4. Klasyczny rachunek zdań ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień: język rachunku zdań, pojęcie „zdania” w sensie logicznym, wartość logiczna zdania, tautologie, umiejętność przekładu rozumowań z języka naturalnego na formalny, spójniki zdaniowe.

5. Zagadnienia semiotyczne: teorie prawdy (klasyczna, ewidencyjna, koherencyjna, pragmatyczna i semantyczna), status wypowiedzi normatywnych, problem ontologicznego statusu pojęć ogólnych, praw logicznych i matematycznych, odróżnienie język i metajęzyk, pojęcie zdania analitycznego i syntetycznego, problem wieloznaczności i nieostrości, funkcje języka (informacyjna, ekspresywna, performatywna i in.).

6. Paradoksy i antynomie logiczne ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień: klasyczne paradoksy semantyczne (np. paradoks kłamcy), argumenty Zenona z Elei, antynomia klas, filozoficzne konsekwencje paradoksów i antynomii.

7. Filozofia logiki ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień: relacja między językami naturalnymi a formalnymi, spór o ontologię w matematyce (platonizm, logicyzm), pojęcie wynikania logicznego i innych związków logicznych między zdaniami (sprzeczność, wykluczanie, dopełnienie, równoważność, niezależność).

8. Filozofia nauki (Koło Wiedeńskie, K. R. Popper, T. S. Kuhn, Feyerabend) ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień: indukcjonizm, weryfikacjonizmu, falsyfikacjonizmu, teorii paradygmatów, problemu demarkacji teorii naukowych od nienaukowych.

9. Współczesne problemy i stanowiska epistemologiczne: źródła wiedzy (doświadczenie, rozumowanie, autorytet epistemiczny, pamięć, intuicja i in.), sztuczna inteligencja (test Turinga), podstawowe stanowiska w filozofii umysłu (dualizm, behawioryzm, teoria identyczności, redukcjonizm, antyredukcjonizm i in.).

K. Ajdukiewicz, Paradoksy starożytnych,

K. Ajdukiewicz, Główne kierunki i problemy w filozofii

T.S. Kuhn, Struktura rewolucji naukowych (2-10);

K.R. Popper, Wiedza obiektywna (3,4),

B. Russell, Problemy filozofii,

A. Turing, Maszyna licząca a inteligencje.

Udział w II etapie Olimpiady Filozoficznej pozwala uczniom nabyć i rozwinąć następujące umiejętności:

1. Wykorzystywania wiedzy i narzędzi z zakresu logiki.

2. Pisania esejów filozoficznych w tym:
– samodzielnego stawiania tez lub hipotez w języku filozofii, reprezentujących własne stanowisko,
– dobierania argumentów z dziedziny filozofii, tekstów kultury, dyscyplin naukowych oraz przykładów z historii i życia społeczno-politycznego,
– konstruowania przejrzystej i przemyślanej struktury pracy;

3. Wiązania poszczególnych koncepcji filozoficznych z odpowiednimi dyscyplinami filozoficznymi;

4. Odnajdywania podobieństw i różnic pomiędzy odmiennymi koncepcjami filozoficznymi w zakresie stosowanej linii argumentacyjnej, wizji badanego przedmiotu itp.;

5. Porównywania koncepcji filozoficznych, podejmujących zbliżoną problematykę, np. koncepcji uznających istnienie postępu, sensu dziejów, dualistycznej struktury rzeczywistości, wizji państwa itd.;

6. Odnajdywania związków pomiędzy zagadnieniami filozoficznymi a wybranymi wątkami z innych dziedzin wiedzy i aktywności ludzkiej, takich jak nauki przyrodnicze, historia, literatura piękna, sztuki wizualne, ekonomia;

7. Wiązania współczesnych koncepcji filozoficznych ze zjawiskami społeczno-politycznymi od drugiej połowy XIX wieku do czasów obecnych, w szczególności dotyczy to odkryć naukowych, postępu technologicznego, pojawienia się społeczeństwa masowego, totalitaryzmów, Holokaustu, nowoczesnych państw pluralistycznych i liberalnych;

8. Rozpoznawania cytatów, autorstwa filozofów wymienionych w Programie OF i powiązania ich z twórczością danego filozofa i kontekstem historycznym jego epoki.

III. Tematyka eliminacji zawodów trzeciego stopnia

Zawody trzeciego stopnia polegają na egzaminie ustnym, składającym się z: (1) obrony tez zawartych w pracy etapu szkolnego, (2) analizy krótkiego tekstu filozoficznego. Zakłada się tu wiedzę i znajomość literatury zdobytą przez ucznia w trakcie samodzielnego przygotowania pracy na szkolnym etapie Olimpiady Filozoficznej oraz sprawdza umiejętność jej prezentacji. Przewidziany do analizy krótki fragment tekstu filozoficznego wybierany jest spośród rozpraw filozoficznych przedstawionych jako literatura źródłowa.

Na tym etapie uczestnik Olimpiady Filozoficznej prezentuje następujące umiejętności:

1. Syntetycznego i klarownego ujęcia własnego stanowiska w porządku tez (lub hipotez), argumentów, założeń i wniosków;

2. Uzasadnienia własnego stanowiska poprzez dobór odpowiedniej linii argumentacyjnej;

3. Obrony zajmowanego stanowiska przez formułowanymi zarzutami;

4. Łączenia ze sobą różnych stanowisk filozoficznych – odnajdywania między nimi podobieństw i różnic;

5. Formułowania odpowiedzi ustnej na zadane pytania erudycyjne, w tym:
– syntetycznego przedstawiania poglądów danego filozofa z uwzględnieniem poszczególnych aspektów jego myśli,
– wiązania poszczególnych koncepcji filozoficznych ze sobą, przy wskazaniu podobieństw i różnic pomiędzy nimi występujących,
– prezentowania własnego stanowiska w obrębie wybranej problematyki filozoficznej;
– dobierania właściwej strategii argumentacyjnej;

6. Analizowania i interpretowania tekstów filozoficznych, w tym:
– odnajdywania tezy, założeń (także ukrytych) oraz argumentów wspierających zajmowane stanowisko,
– lokowania postawionej tezy bądź hipotezy w obrębie określonej problematyki i dyscypliny filozoficznej,
– odróżniania tezy od hipotezy, informacji od opinii, założeń od wniosków, argumentów od kontrargumentów,
– odróżnienia poglądu filozoficznego od jego interpretacji,
– wskazania kluczowych pojęć w danym tekście filozoficznym,
– wiązania tez zawartych w tekście ze stanowiskami filozoficznym zarówno wspierającymi dany pogląd, wspierającymi warunkowo, jak i przeciwstawiającymi się mu,
– wiązania danego tekstu z wybranymi tekstami kultury.

Literatura dodatkowa:

K. Ajdukiewicz, Język i poznanie (t. I);

H. Arendt, Korzenie totalitaryzmu (cz. III, r. XII-XIII), Kondycja ludzka (I);

Arystoteles, Fizyka (II), Polityka (I), Poetyka;

Św. Augustyn, Solilokwia (II, III, IV), Dialogi Filozoficzne;

F. Bacon, Novum Organum, (ks.I); Nowa Atlantyda;

E. Burke, Rozważania o rewolucji we Francji;

A. Comte, Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej;

Z. Freud, Poza zasadą przyjemności;

E. Husserl, Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii (I, 1,2);

R. Ingarden, Książeczka o człowieku (O naturze ludzkiej);

S. Kierkegaard, Choroba na śmierć (I);

T. Kotarbiński, Medytacje o życiu godziwym (Opiekun spolegliwy, Zagadnienia etyki niezależnej);

G.W. Leibniz, Nowe rozważania dotyczące rozumu ludzkiego (2, IV);

T.C. Lucretius, O Naturze wszechrzeczy;

N. Machiavelli, Rozważania (ks. I XLI-LX);

H. Marcuse, Człowiek jednowymiarowy (Wstęp, cz. I);

T. Morus, Utopia (ks. I, II);

M. Oakeshott, Wieża Babel (r. Racjonalizm w polityce, O postawie konserwatywnej);

J. Rawls, Teoria sprawiedliwości (I, 2-3), Liberalizm polityczny;

R. Rorty, Filozofia a zwierciadło natury;

J.-P. Sartre, Egzystencjalizm jest humanizmem;

Sekstus Empiryk, Przeciw logikom;

B. Spinoza, Etyka (I);

Św. Tomasz, O władzy;

Literatura pomocnicza:

I

J.Gajda, Pitagorejczycy; K. Bank (red),Religie Wschodu i Zachodu. Wybór tekstów źródłowych; J. Gajda,Sofiści; J. Legowicz (red.), Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1970; W. Tatarkiewicz, Historia Estetyki, tom I, Warszawa 2009; I. P. McGreal, Wielcy myśliciele Wschodu, Warszawa 1997; Ph. Bohner, E. Gilson, Historia filozofii chrześcijańskiej. Od Justyna do Mikołaja Kuzańczyka , Warszawa 1962 (teksty dotyczące stosunku wiary i rozumu).

II

Kołakowski (red.) Filozofia XVII wieku, Warszawa 1959; B. Baczko (red.) Filozofia francuskiego Oświecenia, Warszawa 1961; 700 lat myśli polskiej Polska filozofia i myśl społeczna w latach 1700-1830 , Warszawa 2000; Filozofia i myśl społeczna w latach 1831-1864, A. Walicki (red.), Warszawa 1977.

III

B. Chwedeńczuk (red.), Fragmenty filozofii analitycznej (red.), Warszawa 1995; M. Hempoliński (red.), Brytyjska filozofia analityczna, Warszawa 1974; L. Kołakowski i K. Pomian, Filozofia egzystencjalna, Warszawa 1965.
Polecamy również wybory pism filozoficznych zamieszczone w opracowaniach z serii „Myśli i Ludzie”.

IV

K. Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna (różne wydania); L. Borkowski,Logika formalna, Warszawa 1977; A. Grzegorczyk,Logika popularna (różne wydania); L. Koj,Problemy semiotyki logicznej, Warszawa 1990; T. Kotarbiński, Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk, Wrocław 1993; J. Łukasiewicz, Sylogistyka Arystotelesa z punktu widzenia współczesnej logiki formalnej , Warszawa 1988; J. Łukasiewicz, O zasadzie sprzeczności u Arystotelesa; Warszawa 1987; W. Marciszewski (red.), Mała encyklopedia logiki, różne wydania; J. Pelc, Wstęp do semiotyki, Warszawa 1982; W. Quine,Filozofia logiki (różne wydania); B. Stanosz,Ćwiczenia z logiki (różne wydania); B. Stanosz, Wprowadzenie do logiki formalnej: podręcznik dla humanistów, Warszawa 1998; K. Szymanek, Sztuka argumentacji. Słownik terminologiczny, Warszawa 2008; J. Woleński (red.), Filozofia logiki, Warszawa 1993 – artykuły Susan Haack; J. Woleński, Epistemologia: poznanie, prawda, wiedza, realizm, Warszawa 2005.